فقرا و ثروتمندان شناسایی می شوند

اولین شناسنامه ها در ایران همزمان با شکل گیری نظام اداری در سال 1297 صادر شد. اقدامی به ظاهر ساده که می تواند گفت یکی از ارکان شکل گیری دولت مدرن در ایران بود. هر چند این اقدام در ابتدا با چالش های بسیار زیادی همراه بود اما تحولی بزرگ در نظام سیاستگذاری کشور ایجاد کرد. هر دولتی باید ویژگی های جمعیت قلمرو خود را به طور دقیق بشناسد تا متناسب با آن بتواند سیاست های لازم را اتخاذ کند.

در کشور ما در سال های اخیر ارگان ها و سازمان های مختلف به صورت مجزا اقدام به جمع‌آوری اطلاعات شهروندان نموده اند. شهرداری ها، وزارت راه وشهرسازی، کمیته امداد، سازمان بهزیستی، آموزش و پرورش، وزات علوم و ... هر کدام بانک های اطلاعاتی ارزشمندی در اختیار دارند که متأسفانه بسیاری از این داده ها تنها در اختیار همان سازمان است و به صورت تجمیعی قابل استفاده نیست. همین مساله باعث عدم هماهنگی، هدر رفت منابع بودجه ای و اطلاعاتی و ایجاد انحراف در تصیمی گیری ها شده است. در حالی که در دنیا ایجاد پایگاه های اطلاعات شهروندی سابقه ای دیرینه دارد و بسیار حائز اهمیت است. به عنوان نمونه نروژ از سال 1964، ثبت اطلاعات جمعیت خود را آغاز کرد. بانک های اطلاعاتی در این کشور همگی به یکدیگر متصل هستند. به عنوان مثال اگر کسی فوت کند در تمام بانک های اطلاعاتی وضعیت حیات او تغییر میکند. اما در کشور ما از میان 1500 مرکز دفن تنها 8 مورد آن لاین هستند. کشور سوئد در سال 1963 و دانمارک از سال 1977 اقدام به ثبت اطلاعات مسکن و مستغلات و محل سکونت شهروندان خود کرد.

در کشور ما اما این بانک اطلاعات به صورت ثبتی وجود نداشته است و همین مساله دولت را در سیاستگذاری ها با مشکلات زیادی روبرو کرده است. به عنوان یک نمونه می توان به مساله پرداخت یارانه ها اشاره کرد. دولت در مرحله ای تصمیم گرفت یارانه ی پرداختی به دهک های بالا را حذف کند اما به دلیل نبود بانک اطلاعاتی کامل از وضعیت معیشتی و درآمدی افراد از روش خود اظهاری استفاده کرد که در نتیجه ی آن تنها 8 درصد از مردم از دریافت یارانه انصراف دادند. این نشان می دهد که خود اظهاری در دنیای امروز بسیار ناکارآمد است و دولت ها باید اطلاعات دقیق، کافی و صحیحی از سطوح فقر، رفاه و نابرابری در جامعه داشته باشند تا بر اساس آن بتوانند هر گونه سیاست با هدف ارتقای رفاه را پیاده کنند.

بر اساس اطلاعاتی که معاون رفاه اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی ارائه داده است، در معاونت اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، زیر ساخت های مناسبی برای شناسایی آن لاین خط فقر در کشور به وجود آمده است. برای هر فرد در این پایگاه یک شناسنامه ی اقتصادی-اجتماعی تهیه شده است و برای هر کد ملی وضعیت شغلی، درآمدی، دارایی ها و بسیار از اطلاعات دیگر قابل دسترسی است. این پایگاه اطلاعات ملی با تجمیع اطلاعات 50 پایگاه داده ای تشکیل شده است و این امکان را در اختیار قرار می دهد که خانواده های فاقد بیمه بازنشستگی، فاقد خودرو، خانواده های زن سرپرست و بی سرپرست و … شناسایی و مورد حمایت قرار بگیرند.

اطلاعات این پایگاه داده از سازمان های مختلف گردآوری شده است و خوداظهاری در آن به صفر رسیده است. با کمک پایگاه ملی رفاه ایرانیان، با انطباق کد ملی و کد پستی، می توان موقعیت مکانی هر فرد را مشخص کرد. این مساله کمک می کند تا بتوان توزیع فقر و رفاه در مناطق مختلف جغرافیایی را رصد کرد. این اطلاعات منجر به ایجاد اطلس رفاهی برای یکصد شهر کشور شده است. در این اطلس 24 شاخص فقر و رفاه اجتماعی برای هر استان و شهرستان ارائه شده است و می توان وضعیت شهرهای مختلف را با میانگین استان و کشور مقایسه کرد. به عنوان نمونه می توان برآورد کرد که حدود 23 درصد جمعیت کشور هم اکنون در فقر مطلق هستند. فقر مطلق شرایطی است که فرد از منابع ضروری برای ادامه زندگی به طور کلی محروم است و برای تداوم زندگی با مشکل روبروست. نیازهای اساسی مانند خوراک، پوشاک و سرپناه برای این افراد برآورده نمی شود.

درصد فقر مطلق برای تهران 13 درصد و برای سیستان و بلوچستان 51 درصد است. برای برخی از شهرستان مانند سرباز (67.6 درصد)، سراوان (55.1 درصد) و تربت جام (47.6 درصد) نرخ فقر بسیار بالاتر از میانگین کشوری ست.

به کمک این اطلس حتی وضعیت محلات در شهرهای مختلف را می توان رصد کرد. بررسی اطلاعات این اطلس اطلاعات جالب توجهی در اختیار قرار میدهد مثلا در برخی از شهرها مانند اهواز و یا مشهد تمرکز جغرافیایی جمعیت فقیر بیشتر است اما در شهرهایی مانند اصفهان و تبریز جمعیت فقیر پراکنده تر هستند. در شهر تهران غالب جمعیت در چهار دهک بالای درآمدی قرار دارند و در شهری مانند ایرانشهر در 4 دهک پایین.

برخی شهرها مانند ارومیه، خمینی شهر، ایلام و مشهد به دو بخش ثروتمند نشین و فقیر نشین تقسیم بندی شده اند. در ارومیه جمعیت ثروتمند غالبا در جنوب شهر و خانوارهای با دهک پایین در شمال شهر ساکن هستند. در خمینی شهر و ایلام این وضعیت برعکس است.

در اهواز، فارس، قم و کرمانشاه محلات فقیر و ثروتمند به صورت موزائیکی پراکنده شده اند.

در هر صورت داده کاوی اطلاعات حاصل از این اطلس می تواند در تمامی بخش ها از نحوه و میزان پرداخت یارانه ها تا شناسایی کودکان بازمانده از تحصیل، شناسایی افراد فاقد پوشش های بیمه درمانی و ... تاثیر گذار باشد به دولت در اتخاذ سیاستهای رفاهی و معیشتی یاری رساند.