بنزین ارزان است یا آب معدنی گران؟

بنزین در ایران نسبت به سایر کشورهای منطقه و بسیاری از کشورهای جهان بسیار ارزانتر به فروش می رسد. همین مساله باعث شده است تا قاچاق سوخت به کشورهای هم جوار برای بسیاری از مرزنشینان توجیه داشته باشد. هر چند آمار دقیقی از میزان قاچاق سوخت اعلام نشده است اما در سال 97 پایگاه اطلاع رسانی دولت میزان قاچاق سوخت به خارج از کشور را روزانه 20 تا 40 میلیون لیتر اعلام کرد. در همان زمان بیژن زنگنه، وزیر نفت وقت با تکذیب این ارقام اعلام کرد قاچاق بنزین و گازوئیل در ایران نمی تواند از 5 میلیون لیتر در روز بیشتر باشد.

مساله ی نرخ گذاری بنزین به یک چالش جدی برای دولت تبدیل شده است. در حال حاضر میزان کسری بودجه دولت از 300 هزار میلیارد تومان فراتر رفته است ولی با این وجود 600 هزار میلیارد تومان یارانه ی پنهان به حوزه ی انرژی، نفت و مشتقات آن اختصاص می دهد که 215 هزار میلیارد تومان آن متعلق به بنزین است.

با توجه به مشکلاتی که دولت با آن مواجه است از کسری بودجه گرفته تا قاچاق سوخت و ... هر از چند گاهی طرح هایی برای افزایش قیمت بنزین و واقعی سازی آن در تیتر خبرگزاری ها قرار میگیرد. عمده ی تحلیل ها هم با مقایسه ی قیمت بنزین با آب معدنی آغاز می شود. ولی سؤال اساسی که ممکن است ذهن هر کسی را به خود مشغول کند این است که آیا بنزین در ایران ارزان است یا گران؟ و اصولا مبنای مقایسه برای تعیین گران یا ارزان بودن قیمت بنزین چه می تواند باشد؟

قطعا آب معدنی نمی تواند مبنای خوبی برای ارزش گذاری بنزین باشد و بهتر است برای ارزان یا گران بودن بنزین به مقایسه قدرت خرید مردم در ایران و سایر کشورها بپردازیم.

از نظر قیمت ایران ارزان‌ترین بنزین در منطقه را دارد اما بسیاری از کارشناسان نیز معتقدند که با در نظر گرفتن درآمد سرانه، بنزین چندان هم ارزان نیست بنابراین افزایش قیمت بنزین فشار بسیاری بر اقشار ضعیف وارد می کند.

حال ما به دنبال این سؤال هستیم که با توجه به سرانه ملی هر ایرانی چه مقدار بنزین می تواند خریداری کند. در همین راستان در ادامه ی این مقاله به بررسی قیمت بنزین و درآمد سرانه در کشور و مقایسه آن با برخی از کشورهای منطقه خواهیم پرداخت.

برای به دست آوردن سرانه ملی کشور باید میزان تولید ناخالص داخلی را بر جمعیت تقسیم کنیم. به عبارت دیگر درآمد سرانه نشان می دهد که به ازای هر نفر در کشور چه میزان درآمد وجود دارد.

در حال حاضر قیمت بنزین یارانه ای در کشور 1500 تومان و قیمت بنزین آزاد 3000 تومان است. با در نظر گرفتن دلار 27500 تومان هر ایرانی به ازای یک لیتر بنزین یارانه ای حدود 5.5 سنت و برای بنزین آزاد 11 سنت پرداخت می کند. تولید ناخالص داخلی (GDP) ایران در سال 2020 برابر با 191 میلیارد و 700 میلیون دلار بوده است. با تقسیم این عدد بر جمعیت 83 میلیون و 990 هزار نفری در این سال به عدد 2282 دلار می رسیم. بنابراین سرانه ملی کشور برابر 2282 دلار می باشد. به عبارت دیگر با سرانه ی ملی هر ایرانی می توان حدود 41498 لیتر بنزین یارانه ای تهیه کرد. 

حال به مقایسه ی وضعیت ایران با برخی از کشورهای همسایه و همچنین آمریکا و کانادا می پردازیم.

به طور مثال در کشور عربستان قیمت بنزین 0.58 دلار در هر لیتر است با این حال آمارهای بانک جهانی نشان می دهد که در سال 2020 درآمد سرانه این کشور برابر با 20هزار و 112 دلار در سال بوده است. یک محاسبه ی ساده نشان میدهد که در عربستان با درآمد سرانه می توان 34 هزار و 616 لیتر تهیه کرد. این رقم برای ایران حتی با در نظر گرفتن بنزین یارانه ای برابر 3800 لیتر است. به عبارت دیگر بنزین در ایران نسبت به درآمد سرانه ارزانتر از عربستان است.  

برای بخی از کشورهای ثروتمند منطقه مانند کویت و امارات، بهای بنزین در ایران در حدود 2.8 و 1.3 گرانتر است.  

در کشور عراق بنزین در مقایسه با درآمد سرانه گرانتر از ایران است و سرانه ملی هر عراقی برای خرید بنزین در حدود 20 درصد هر ایرانی ست.

در جدول زیر می توانید مقدار GDP، جمعیت و سرانه ملی برای برخی از کشورهای همسایه ی ایران به همراه قیمت بنزین را مشاهده کنید. در ستون انتهایی جدول نیز نسبت سرانه ملی به نرخ بنزین در هر کشور آورده شده است.

در نمودار زیر می توانید تفاوت قدرت خرید بنزین در کشورهای مختلف را مشاهده نمایید.

نمودار شماره 1 - مقایسه قدرت خرید بنزین در ایران و سایر کشورها

بنابراین همانطور که از نمودار ملاحظه می کنید توانایی خرید بنزین هر ایرانی در مقایسه با کشورهای آمریکا، کویت و امارت کمتر است اما نسبت به کشورهای کانادا، ترکیه، عربستان، قطر، عراق، عمان و بحرین بیشتر است. 

با این وجود تخصیص سالانه حداقل 300 هزار میلیارد تومان یارانه به بنزین، ادامه شرایط موجود امکان‌پذیر نخواهد بود. واقعی کردن قیمت بنزین تصمیمی درست و ضروری ست اما می بایست با لحاظ تمهیداتی انجام شود تا هزینه های اجتماعی و فشار آن بر اقشار ضعیف جامعه به حداقل برسد.

در شرایط فعلی علاوه بر بار مالی که تخصیص یارانه به حامل های انرژی برای دولت دارد، مانع از مدیریت مصرف مردم و سازمان ها نیز شده است به گونه ای که در فصل زمستان، ایران معادل کل کشورهای اتحادیه اروپا گاز مصرف می کند. تا کنون طرح های متعددی از طرف دولت و مجلس به منظور حذف یارانه پنهان حامل های انرژی ارائه شده است اما هنوز مشخص نیست برنامه ی دولت در خصوص هدفمند کردن یارانه ی حامل های انرژی چیست و چه زمان و با چه روشی تصمیم به این اصلاح اقتصادی دارند.