همه لوله را با جنس و سایز آن می شناسند. مثلا لوله گالوانیزه 2 اینچ. اما ممکن است معرفی لوله با سایز کمی گیج کننده باشد چرا که لوله ها قطر داخلی، قطر خارجی و ضخامت دیواره دارند و تغییر هر کدام از آن ها می تواند در کاربرد و استحکام لوله تغییراتی ایجاد کند. حال این سؤال پیش می آید که منظور از سایز لوله چیست و چگونه می توان آن را اندازه گیری کرد.
تصویر شماره ۱ - انواع لوله
لوله یک مقطع توخالی به شکل استوانه است که از آن برای انتقال مایعات، گازها و یا حتی پودرها و ذرات جامد استفاده می شود. لوله های با توجه به سیالی که از آن عبور می کند و شرایط کاری مشخصات متفاوتی باید داشته باشند. مثلا لوله ای که برای انتقال آب در تاسیسات ساختمانی استفاده می شود قطعا باید مشخصات متفاوتی نسبت به لوله ای داشته باشد که برای انتقال یک گاز خوردنده در دمای بالا به کار می رود. همین مساله باعث شده است تا امروز انواع بسیار زیادی از لوله های در جنس ها و سایزهای مختلف و با روش های گوناگونی تولید و به بازار عرضه شود.
آنچه در این مقاله مطالعه خواهید کرد:
- انواع لوله کدام است؟
- مشخصات لوله و علائم اختصاری آن
- استانداردهای لوله
- قطر لوله چگونه بیان می شود؟
- ضخامت لوله
انواع لوله کدام است؟
لوله را به روش های گوناگون می توان تقسیم بندی کرد اما در یک تقسیم بندی دو نوع لوله تعریف می شود. لوله های بدون رز یا Seamless و لوله های درز دار یا جوشی.
برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص هر کدام از این لوله های می توانید به مقاله "تفاوت لوله درزدار و بدون درز" در وب سایت مدیران آهن مراجعه کنید.
لوله ها را از نظر جنس متریالی که برای ساخت آن ها به کار برده می شود نیز می توان دسته بندی کرد. لوله های چدنی، فولادی، گالوانیزه، استنلس استیل، مسی، برنجی، لوله های پی وی سی و پلی اتیلن از انواع متداول لوله هستند که در صنایع مختلف به کار برده می شوند.
مشخصات لوله و علائم اختصاری آن
آنچه لوله ها با آن معرفی می شوند قطر اسمی لوله بر حسب اینچ است. مثلا گفته می شود لوله 10 اینچ. اما این عدد در زمان سفارش لوله کافی نیست. هنگامی که قصد سفارش لوله داریم علاوه بر اندازه اسمی لوله باید عدد اسکجول و طول لوله را نیز اعلام کنیم. ممکن است سؤال کنید که عدد اسکجول یا رده لوله چیست. برای کسب اطلاعات در این زمینه می توانید اینجا کلیک کنید.
در هنگام بررسی لوله ها ممکن است با یک سری علامت اختصاری روبرو شویم که دانستن معنی هر کدام می تواند بسیار مفید باشد.
NPS که مخفف Nominal Pipe Size می باشد و به معنی اندازه یا سایز اسمی لوله است.
DN مخفف Diameter Nominal که به قطر اسمی لوله اشاره دارد.
ID مخفف Inside Diameter قطر داخلی لوله است.
OD مخفف Outside Diameter قطر خارجی لوله را مشخص می کند.
SCH یا Schedule به معنای رده یا عدد اسکجول لوله که ضخامت دیواره لوله را تعیین میکند.
STD مخفف Standard Thickness ضخامت دیواره استاندارد لوله است.
XS به معنای لوله سنگین
XXS به معنای لوله فوق سنگین
در بین مشخصات لوله ضخامت و قطر لوله مهمترین پارامترها هستند. لوله باید بتواند فشار سیالایی که درون آن در حال حرکت است را تحمل کند و این مساله به قطر و ضخامت جداره ی آن بستگی دارد.
تصویر شماره ۲ - سایز لوله
استانداردهای لوله
استانداردهای مختلفی برای سایز لوله ها تعریف شده است. اما در اکثر سیستم های لوله کشی استاندارد B31 که توسط انجمن مهندسان مکانیک آمریکا ASME ارائه شده است مورد استفاده قرار می گیرد.
برخی دیگر از انواع استاندارد سایز که لوله که شناخته شده و معتبر هستند موارد زیر می باشند:
استاندارد B36.10 و استاندارد B36.19 در ASME
استاندارد A53، A106 و A333 در ASTM
استاندارد API 5L در ANSI
بیشتر مطالعه کنید: استاندارد لوله بدون درز
قطر لوله چگونه بیان می شود؟
قطر لوله مهمترین و اولین پارامتری ست که برای بیان مشخصات لوله ارائه می شود. سیستم های مختلفی برای بیان استاندارد قطر لوله معرفی شده است. یکی از قدیمی ترین این سیستم ها IPS یا Iron Pipe Size است که قطر داخلی لوله را نشان میدهد. این استاندارد به مرور زمان منسوخ شد هر چند هنوز هم برای تولید لوله های PVC و یا نقشه های قدیمی لوله کشی استفاده می شود.
مقدار قطری که توسط استاندارد IPS بیان می شود را استاندارد سایز لوله های مدرن متفاوت است. دلیل این تفاوت نیز تغییر در روش های تولید نسبت به گذشته است. هر چند IPS می تواند به عنوان یک عدد تخمینی برای قطر داخلی لوله به کار برده شود.
اما امروزه از عدد NPS یا سایز اسمی لوله استفاده می شود که بر حسب اینچ بیان می گردد. البته باید توجه داشت وقتی که گفتی می شود لوله 2 اینچ به معنای یک لوله ی یکتا نیست. بلکه 2 تنها اندازه اسمی لوله را مشخص می کند و این لوله می تواند انواع مختلفی داشته باشد. با این وجود قطر خارجی این لوله دارای اندازه ی اسمی 2 اینچ است. اندازه واقعی قطر خارجی نیز برابر 2.375 می باشد.
قطر اسمی یا DN در سیستم اروپایی و بین المللی برابر با NPS است. واحد DN برابر میلیمتر است.
در جدول زیر می توانید اندازه NPS، DN و قطر خارجی را برای برخی از سایزهای لوله مشاهده کنید.
NPS بر حسب اینچ |
DN بر حسب میلیمتر |
قطر خارجی بر حسب اینچ (میلیمتر) |
1/8 |
6 |
0.405 (10.29) |
1/4 |
8 |
0.504 (13.72) |
3/8 |
10 |
0.675 (17.15) |
1/2 |
15 |
0.840 (21.34) |
3/4 |
20 |
1.050 (26.67) |
1 |
25 |
1.315 (33.40) |
1-1/4 |
32 |
1.660 (42.16) |
1-1/2 |
40 |
1.900 (48.26) |
2 |
50 |
2.375 (60.33) |
2-1/2 |
65 |
2.875 (73.02) |
3 |
80 |
3.500 (88.90) |
4 |
100 |
4.500 (114.30) |
6 |
150 |
6.625 (168.27) |
8 |
200 |
8.625 (219.08) |
10 |
250 |
10.75 (273.05) |
ضخامت لوله
هنگامی که می خواهیم لوله سفارش بدهیم بیان قطر آن به تنهایی کفایت نمی کند. همانطور که گفته شد لوله با NPS 2 اینچ می تواند ضخامت جداره های متفاوتی داشته باشد پس در کنار سایز اسمی لوله باید ضخامت جداره ی آن نیز گفته شود. روش های گوناگونی برای بیان ضخامت لوله وجود دارد که مرسوم ترین آن استفاده از روش وزنی و عدد رده یا اسکجول است.
در روش های قدیمی و IPS برای بیان ضخامت لوله از وزن واحد لوله استفاده می شد. بر همین اساس لوله ها به چند گروه استاندارد S، ضخیم XS و ضخیم مضاعف XXS تقسیم بندی می شدند. اما به مرور این روش نیز منسوخ شد و جای خود را به رده یا اسکجول داد.
اسکجول عددی ست که به وسیله ی آن ضخامت لوله تعریف می شود. عدد اسکجول مقدار تقریبی نسبت فشار عملیاتی به تنش مجاز دیواره لوله را نشان میدهد با این وجود از آن برای مشخص کردن ضخامت جداره لوله نیز استفاده می شود.
به عنوان یک قاعده ی کلی هر چه عدد اسکجول بزرگتر باشد یعنی ضخامت لوله بیشتر است.
بیشتر مطالعه کنید: راهنمای خرید لوله فولادی