فولاد ابزار (Tool Steel)
فولاد نوعی آلیاژ آهن است که علاوه بر آهن حاوی مقادیری کربن نیز هست. البته عناصر موجد در فولاد تنها به آهن و کربن محدود نمی شود بلکه عناصر آلیاژی دیگری نیز به آن افزوده می شود که هر کدام باعث تغییر ویژگی های آلیاژ حاصل می شود. بر اساس کاربرد و عناصر تشکیل دهنده ی فولاد می توان گریدهای مختلفی از فولاد را تعریف کرد که یکی از شناخته شده ترین آن ها فولادهای ابزار است. فولاد ابزار (Tool Steel) نوعی فولاد آلیاژ کربنی ست که مشخصات آن برای ساخت ابزار مانند ابزارهای دستی و ماشینی بسیار مناسب است. مقاومت به سایش، سختی و توانایی حفظ شکل در دماهای بالا از مهمترین ویژگی های فولادهای ابزاری به شمار می آید. فولادهای ابزار عموما در شرایط عملیات حرارتی که موجب افزایش سختی می شود به کار می رود.
تصویر شماره 1 - فولاد ابزار H11
گریدهای مختلف فولاد ابزار به دلیل آنکه عناصر مختلفی مانند وانادیوم در ساختار خود دارند نسبت به خوردگی نیز مقاوم هستند. همچنین مقدار منگنز در فولاد ابزاری برای حداقل کردن امکان ترک در زمان آبدهی محدود شده است. در برخی از گریدها نیز به جای آب از روغن برای انجام عملیات خنک کاری استفاد می شود.
آنچه در این مقاله مطالعه خواهید کرد:
انواع مختلف فولاد ابزار
گریدهای مختلف فولاد ابزار عبارتند از:
- با آب سخت شده
- با هوا سخت شده
- نوع D
- با روغن سخت شده
- انواع مقاوم به شوک
- نوع گرم کار
انتخاب گرید فولاد ابزار به فاکتورهای مختلفی بستگی دارد که عبارتند از:
- آیا برش تیز مورد نیاز است؟
- آیا ابزار باید بارگذاری ضربه مانند چکش و تبر را تحمل کند؟
- آیا مقاوم به سایش مهم است؟
- چه نوع عملیات حرارتی مورد نیاز است؟
بیشتر مطالعه کنید: فولاد فنر چیست؟
گریدهای فولاد ابزار
با آب سخت شده (گرید W)
این نوع از فولاد ابزار مقدار زیادی کربن دارد. به همین دلیل از نظر قیمت پایینتر از سایر گریدها قرار دارد. وجود کربن زیاد در این فولاد محدودیت هایی را برای آن ایجاد می کند که از آن جمله می توان به عدم استفاده در دماهای بالا اشاره کرد. این فولاد سختی بالایی دارد اما در مقایسه با سایر گریدها شکنندگی بالاتری نیز دارد. تمام فولادهای گرید W به وسیله آب خنک می شوند که می تواند منجر به افزایش ترک و تابیدگی شود.
از جمله کاربردهای فولاد ابزار گرید W می توان به ساخت ابزار برش مانند چاقو، کارد و چنگال، ابزار قلم زنی و قلاویز اشاره کرد.
تصویر شماره 2 - خنک سازی فولاد با آب
با هوا سخت شده (گرید A)
این نوع فولاد کاملا چند منظوره است و برای دسته ی وسیعی از کاربردها می توان از آن استفاده نمود. از مشخصات این فولاد می توان به فاکتور توزیع پایین در زمان عملیات حرارتی اشاره کرد که به دلیل مقدار کروم بالاتر آن است. فولاد ابزار گرید A از قابلیت ماشین کاری خوبی برخوردار است و تعادل مناسبی به مقاومت به سایش و چقرمگی دارد.
از کاربردهای عمده فولاد ابزار گرید A می توانبه ساخت چاقوهای کار با چوب، لبه برهای سرد، تیغه های برش و ... اشاره کرد.
بیشتر مطالعه کنید: عملیات حرارتی چیست؟
نوع D
این گرید دارای مقدار کربن و مقدار کروم بالاست و به وسیله هوا سخت می شود. فولاد گرید D به گونه ای فرموله شده است که هر دو ویژگی مقاومت سایشی و سخت شدگی با هوا را داشته باشد. کاربرد عمده این نوع از فولاد ابزار در ساخت قالب های فورجینگ، بلوک های دایکست و قالب های کششی ست.
فولاد ابزار سخت شده با روغن (گرید O)
این نوع فولاد ابزار برای محدوده وسیعی از کاربردها از مقاومت سایشی و چقرمگی خوبی برخوردار است و به نوعی یک فولاد چند منظوره به شمار می آید. از فولاد گرید O عمدتا برای ساخت قالب، فرم دهی سرد، کشش سرد، برش سرد، بوشینگ و ... استفاده می شود.
انواع مقاوم به شوک (گرید S)
این نوع از فولاد به گونه ای طراحی شده اند که بتوانند در دمای پایین یا بالا شوک های وارد شده را تحمل کنند. مقدار کربن در گرید S برای رسیدن به چقرمگی مورد نیاز کم است. این نوع فولاد چقرمگی ضربه بالایی دارد اما مقاومت سایشی آن کم است.
از کاربردهای فولاد ابزار گرید S می توان به استفاده در بویلرها، قسمت های کلاچ، جک های گرم، جک های سرد، قیچی سرد و گرم و ... اشاره کرد.
تصویر شماره 3 - فولاد مقاوم به شوک S7
نوع گرم کار (گرید H)
از فولاد نوع گرم کار برای برش فولاد در دمای بالا استفاده می شود. گروه H از استحکام و سختی بالایی برای قرار گرفتن طولانی در معرض حرارت بالا برخوردار است. کربن این گرید کم اما عناصر آلیاژی آن نسبتا بالاست.
از فولاد گرید H برای ساخت قالب های دایکست، اکستروژن گرم برای آلومینیوم و منیزیم، فورجینگ گرم، گیره های گرم و قیچی های برش گرم استفاده می شود.
بیشتر مطالعه کنید: مواد خام مورد استفاده در فولاد سازی