وظیفه ی اصلی سیستم های سازه ای انتقال نیروها از طریق مجموعه ای از المان ها به زمین است. این کار به وسیله ی طراحی اتصالات بین المان در محل تقاطع ها انجام می شود. هر اتصال به گونه ای طراحی می شود که بتواند نیروی خاص یا شرایط بارگذاری مشخصی را منتقل یا تحمل کند. تیرها در سیستم های سازه ای عناصر هستند که وظیفه ی اصلی آنها تحمل تنش های حاصل از نیروی برشی و لنگر خمشی ناشی از بارهای وارد بر آن و وزن خود تیر است.
در هنگام نمایش تیرها مهم است که توع تکیه گاه تیر نیز مشخص شده باشد. نقش تکیه گاه در تحلیل سازه بسیار حائز اهمیت است. در این مقاله ما به معرفی برخی از متداولترین تکیه گاه ها و علائم قراردادی مربوط به آنها خواهیم پرداخت.
تکیه گاه چیست؟
در یک سازه برای اینکه تحت تاثیر نیروهای خارجی وارد شده بر المان و یا وزن خود آن المان حرکت نکند لازم است تا توسط قیدهایی به زمین یا هر جسم دیگری متصل شود. به این قید تکیه گاه گفته می شود. تکیه گاه بر اساس قیدی که در برابر حرکت به وجود می آورد به انواع مختلف تقسیم بندی می شود. در ادامه به معرفی انواع متداول تکیه گاه خواهیم پرداخت.
تصویر شماره 1- تکیه گاه
بیشتر بخوانید: انواع بارهای وارد بر ساختمان
انواع تکیه گاه در تیرها
تکیه گاه غلتکی
تکیه گاه های غلتکی (Rolled Support) می توانند به طور آزادانه در صفحه ای که غلتک در آن قرار گرفته است چرخش داشته باشند. این صفحه می تواند به صورت افقی، عمودی و یا با زاویه باشد. تکیه گاه های غلتکی معمولا در انتهای پل های بزرگ قرار داده می شوند تا بتوانند از به پل اجازه بدهند با تغییرات دمایی به راحتی منقبض یا منبسط شود. این نوع تکیه گاه نمی تواند در مقابل نیروهای جانبی مقاومتی ایجاد کند. معمولا به خاطر ایجاد پایداری بیشتر این تکیه گاه به همراه تکیه گاه گیردار به کار برده می شود.
تصویر شماره 2- تکیه گاه غلتکی در انتهای یک پل
از تیکه گاه های غلتکی در چارچوب تاورکرین در صنایع سنگین نیز استفاده می شود. این تکیه گاه به بازوی تاور کرین اجازه می دهد به راحتی به سمت چپ یا راست بچرخد اما از حرکت عمودی آن جلوگیری می کند. به این ترتیب می توان بارهای سنگین را به صورت افقی جابجا کرد.
بیشتر بخوانید: مقاومت تیرآهن چقدر است؟
تکیه گاه مفصلی
تکیه گاه مفصلی یا لولایی (Hinged Support) امکان حرکت در راستای عمودی و افقی را ندارد اما می تواند دوران داشته باشد. این تیکه گاه از تغییر مکان نقطه تکیه گاه در صفحه یا فضا جلوگیری می کند اما امکان دوران حول محور تکیه گاه را فراهم می سازد. از این نوع تکیه گاه در ساختار خرپاها بسیار استفاده می شود.
تصویر شماره 3 – نمونه ای از تکیه گاه مفصلی
تکیه گاه گیردار
این نوع تکیه گاه سختترین در بین انواع مختلف تکیه گاه است. تکیه گیردار (Fixed Support) از حرکت نقطه تکیه گاهی در راستای افقی و عمودی جلوگیری می کند همچنین از دوران جسم حول نقطه تکیه گاهی نیز ممانعت به عمل می آورد. در واقع این تکیه گاه عضو را در همه جهت ها مهار میکند. از بهترین مثال ها برای تیکه گاه گیردار یک ستون است که درون بتن قرار گرفته است. این ستون امکان حرکت در راستای افقی و عمودی را ندارد. همچنین نمی تواند بچرخد. مهم ترین ویژگی این تکیه گاه عدم حرکت آن است اما همین مساله می تواند نقطه ضعف آن نیز به شمار بیاید زیرا در ساختمان لازم است تا کمی امکان تغییر شکل نیز وجود داشته باشد و المان ها بتوانند بازی کنند.
تصویر شماره 4 – تکیه گاه گیردار
تیکه گاه ساده
این نوع تکیه گاه مانند تکیه گاه غلتکی تنها نسبت به حرکت در راستای عمودی مقاومت دارد. در این نوع تکیه گاه، المان تنها بر روی یک سازه ی خارجی که قرار است نیرو به آن منتقل شود قرار داده می شود. از این نوع تکیه گاه در عمل چندان استفاده نمی شود چرا که المان ممکن است به راحتی از روی تکیه گاه بیفتد.
در جدول زیر می توانید محدودیت های حرکتی انواع تکیه گاه را مشاهده کنید.
نوع تکیه گاه |
حرکت در راستای عمودی |
حرکت در راستای افقی |
دوران |
غلتکی |
no |
yes |
yes |
لولایی |
no |
no |
yes |
گیردار |
no |
no |
no |
ساده |
no |
yes |
yes |
در ویدئوی زیر می توانید تفاوت انواع تکیه گاه را مشاهده نمایید.
ویدئو شماره 1 – معرفی انواع تکیه گاه