تاریخچه پیدایش فولاد ضد زنگ
تاریخ به روز رسانی: ۲ مرداد ۱۴۰۳
نویسنده: تیم محتوای مدیران آهن
استنلس استیل (Stainless Steel) یا فولاد ضد زنگ یکی از آلیاژهای آهن است که حاوی بیش از ۱۰ درصد کروم می باشد. وجود کروم در ساختار استنلس استیل مهمترین عاملی ست که باعث ایجاد خاصیت ضد زنگ در آن شده است. استنلس استیل که به اختصار به آن استیل هم گفته می شود بر اساس ترکیب عناصری که در ساخت آن به کار رفته است بیش از ۱۰۰ گرید مختلف دارد که در چهار گروه دسته بندی می شوند. اولین کشف استیل را می توان یک اتفاق پیش بینی نشده دانست. در حالی که بشر سال ها به دنبال یافتن فلزی بود که دجار زنگ زدگی نشود هری بررلی در سال ۱۹۱۳ در جریان انجام آزمایشی برای ساخت پوشش داخلی لوله ی اسحله موفق شد فولادی ضد زنگ با درصد کروم ۱۲.۸ درصد بسازد.
استنلس استیل (فولاد ضد زنگ)
بر خلاف آهن که بیش از یک هزار سال است توسط انسان استفاده می شود، استنلس استیل (Stainless Steel) یا فولاد ضد زنگ از موادی ست که جدیدا وارد دنیای علم شده است و تاریخ آن پیدایش آن به حدود 100 سال پیش باز می گردد. البته ممکن است باور این مساله در ابتدا دشوار باشد چرا که امروزه به هر سوی این زندگی مدرن نگاه کنید آثار استفاده از فولاد ضد زنگ را خواهید دید. از صنایع هوایی و پیشرفته گرفته تا در آشپزخانه ها. در واقع استیل دنیای مدرن را دگرگون نمود و به سرعت در هر بخشی از آن نفوذ کرد. در همین مدت کوتاه فولاد ضد زنگ یا استیل توانسته است حتی از برخی فلزات سنتی و قدیمی تر مانند مس، آلومینیوم و فولاد کربنی در برخی از کاربردها پیشی بگیرد.
تصویر شماره ۱ - نمونه ای از کاربرد استنلس استیل یا فولاد ضد زنگ
اما رمز موفقیت استیل چه بوده است؟ پاسخ این سؤال را می توان در ویژگی های فیزیکی و شیمیایی منحصر به فرد استیل جستجو کرد. مهمترین این ویژگی ها که حتی باعث نامگذاری استیل شده است خاصیت ضد زنگ بودن آن است. در واقع استیل مقاومت بالایی در برابر خوردگی دارد و زنگ نمی زند. مقاومت گرمایی بالا (تا دماهای بیشتر از 1200 درجه سانتیگراد)، شکل پذیری خوب، جوش پذیری و چکش خواری از دیگر ویژگی های استیل به شمار می آید که باعث برتری آن نسبت به سایر فلزات شده است. در واقع استیل تمام آن چه از یک فلز کاربردی انتظار داریم را به ما می دهد. در کنار تمام این ویژگی ها استیل در مقایسه با بسیاری از آلیاژهای ضد زنگ دیگر از نظر قیمت نیز مقرون به صرفه است. در طول یک قرن اخیر، متالورژیست ها تلاش کرده اند تا متدهایی برای ساخت و اصلاح ویژگی های استیل ابداع کنند که منجر به تولید انبوه این آلیاژ گرانبها با کیفیت بالاتری شود.
در سال 2022 بیش از 109 سال از کشف استیل می گذرد و در این مقاله ما خلاصه ای از تاریخ این آلیاژ مهم در علم مواد را خدمت شما ارائه خواهیم کرد.
آنچه در این مقاله مطالعه خواهید کرد:
- ساخت استنلس استیل (یا به اختصار استیل)
- نقاط عطف تاریخ استنلس استیل
- ساخت استنلس استیل (یا به اختصار استیل)
- اینده ی استنلس استیل
کاربرد استنلس استیل در عصر حاضر
در سال 1913، هری بررلی (Harry Brearley) در شفیلد انگلستان استیل بدون زنگ را کشف کرد. اگرچه پیش از آن نیز تلاش های بسیاری برای ساخت فلزی ضد زنگ صورت گرفته بود اما بررلی به عنوان اولین کسی که فولاد ضد زنگ واقعی با 12.8 درصد کروم را ساخت شناخته می شود. او کروم را به آهن مذاب اضافه کرد تا فلزی بسازد که زنگ نمی زند. کروم یک ترکیب کلیدی ست که مقاومت در برابر خوردگی را ایجاد می کند. پس از این کشف، شفیلد با صنعت فولاد و متالورژی به دنیا شناسانده شد.
بررلی به صورت اتفاقی زمانی که مشغول حل مشکل فرسایش سطح داخلی لوله تفنگ برای ارتش بریتانیا در آغاز جنگ جهانی اول بود، به این کشف مهم نائل آمد.
پس از کشف اولیه، اصلاحات بعدی روی استنلس استیل با سرعت بیشتری انجام گرفت. در 1919، الوود هاینس (Elwood Haynes) یک گواهی ثبت اختراع برای فولاد ضد زنگ مارتنزیتی به دستآورد. در سال 1929 ویلیام جی کرول (William J. Kroll) در لوکزامبورگ اولین کسی بود که استنلس استیل های PH یا سخت گردانی رسوبی را کشف کرد. در سال 1930 استنلس استیل های دوپلکس در آهن سازی آوستای سوئد ساخته شد.
بیشتر مطالعه کنید: صفر تا صد تاریخ آهن و فولاد
نقاط عطف تاریخ استنلس استیل
ویژگی های بارز استنلس استیل به مرور شناخته شد. در زیر یک برخی از واقع مهم در تاریخ استنلس استیل را می توانید مطالعه کنید.
- بین سال های 1919 و 1923 استفاده از استیل به ساخت و ابزار و وسایل جراحی و قاشق و چنگال در شفیلد محدود بود.
- در اوایل دهه ی 20 میلادی، انواع مختلفی از استیل با ترکیبات کروم و نیکل تست شد. استنلس استیل با عنوان 18/8 نیز شناخته می شد که نشان دهنده ی درصد کروم و نیکل در فولاد بود.
- در سال 1925 مخازن استیل برای ذخیره اسید نیتریک استفاده شد و توانایی استیل در مقاومت به خوردگی را نشان داد.
- در سال 1926 اولین ایمپلنت جراحی که از استیل ساخته شده بود کار گذاشته شد.
- جنبه های بهداشتی استیل در سال 1928 به نمایش گذاشته شد. زمانی که اولین لوله های تخمیر از جنس استیل برای تولید آبجو به کار رفت. از آن زمان استفاده از استیل در صنعت غذا و نوشیدنی به سرعت گسترش یافت.
- در دهه ی 30 میلادی اولین قطار استیل در آمریکا ساخته شد.
- سال 1931 بشر شاهد ساخته شدن اولین هواپیمای استیل بود.
- تا 1935 سینک های آشپزخانه از جنس استیل به شدت رواج یافته بودند.
- از استیل 430 (آلیاژ فریتی کروم) برای ساخت سیم با قطر 0.1 میلیمتر برای ماشین ضبط صدا استفاده شد.
- در 1954 اولین دوربین تلویزیونی زیر اب با استنلس استیل ساخته شد.
- در سال 1966 اولین ایستگاه نیروگاه جزر و مدی به کمک توربینی با تیغه های استیل در فرانسه تکمیل شد.
- در دهه ی 80 میلادی از استنلس استیل برای ساخت طولانی ترین سیل بند متحرک دنیا بر روی رودخانه تیمز استفاده شد.
- تولید جهانی استنلس استیل در سال 2010 به 31 میلیون تن رسید.
- 11 میلیون ماشین لباسشویی با درام های استیل در سال 2010 ساخته شدند.
در طول صد سال اخیر بیش از 100 گرید مختلف از استنلس استیل ها ساخته شده که همگی تحت چهار گروه اصلی شناخته و نامگذاری می شوند. این چهار گروه عبارتند از استیل های مارتنزیتی، فریتی، آستنیتی و دوپلکس. استیل های فریتی و مارتنزیتی خاصیت آهنربایی دارد که در صنعت ایران اصطلاحا به آن ها استیل های بگیر گفته می شود اما استیل های آستنیتی غیر مغناطیسی یا نگیر هستند. هر کدام از این گروه مقادیر متفاوتی از فلزهای آلیاژی مانند نیکل، تیتانیوم و مس را در خود دارند. ضمن اینکه برخی دیگر از عناصر مانند کربن و نیتروژن نیز برای بهبود ویژگی های استیل به آن اضافه می شود.
بیشتر مطالعه کنید: کاربردها و انواع استنلس استیل ها
استنلس استیل در دوران ما
امروز چین بزرگترین تولید کننده استیل در دنیاست. استیل ضد زنگ توانسته تعداد بیشماری از کاربردها را در صنعت داشته باشد. از ساخت قطعات بسیار کوچک ولوهای هواپیما گرفته تا بزرگترین سازه ها. برخی از بناهای یادبود مشهور دنیا مانند مجسمه ی دروازه ابر (Cloud Gate) در شیکاگو با استیل ساخته شده اند.
تصویر شماره ۳ - دروازه ابر در شیکاگو ساخته شده از استیل ضد زنگ
با افزایش آگاهی در زمینه کاهش انتشار کربن، بسیاری از کشورها استفاده ی بیشتر از استیل را که مقاوم در برابر خوردگی ست و طول عمر بیشتری دارد در برنامه های خود دارند. علاوه بر این استیل 100 درصد قابل بازیافت است و با استفاده ی مجدد خراب نمی شود. بنابراین این امکان را فراهم می کند که بارها و بارها مورد بازیافت قرار بگیرد. پایداری استیل در مقایسه با بسیاری از فلزات دیگر بالاتر است.
اینده ی استنلس استیل
رشد استنلس استیل به دلیل ویژگی های منحصر به فرد و پایداری آن رو به افزایش است. محققان استیل های پوششی را ساخته اند که خاصیت آنتی باکتریال دارد و می تواند کارایی بسیار زیادی داشته باشد. همچنان تحقیقات بر روی این آلیاژ گرانبها ادامه دارد و دامنه ی کاربرد آن روز به روز گسترش می یابد.
بیشتر مطالعه کنید: انواع ورق استیل