میلگرد ساختمانی چیست؟ سیر تا پیاز انواع (A2, A3)، استاندارد، وزن و قیمت روز

در صنعت ساختمان‌سازی ایران، هیچ متریالی به اندازه میلگرد نقش "حیاتی" و "سرمایه‌ای" ندارد. میلگرد ساختمانی (Rebar) در واقع اسکلت پنهان بتن است که ضعف ذاتی آن را جبران می‌کند. ما در تجربه سالیان خود در مدیران آهن بارها دیده‌ایم که مهندسان ناظر پروژه‌های بزرگ را تنها به دلیل مغایرت نتایج تست کشش میلگرد با استاندارد ملی ۳۱۳۲ متوقف کرده‌اند. این توقف‌ها نه‌تنها هزینه خواب سرمایه دارد، بلکه اعتبار سازنده را نیز خدشه‌دار می‌کند.

این مقاله یک کاتالوگ فروش نیست؛ این یک سند فنی برای مهندسان و خریدارانی است که می‌خواهند "آگاهانه" و با کمترین ریسک خرید کنند.

میلگرد ساختمانی یک پروفیل فولادی با سطح مقطع دایره‌ای و آجدار است که طبق استاندارد ملی ۳۱۳۲ در گریدهای A2، A3 و A4 تولید می‌شود. وظیفه اصلی این محصول، ایجاد درگیری مکانیکی با بتن جهت تحمل نیروهای کششی و برشی در فونداسیون، ستون‌ها و تیرهای سازه است. 

 

 

 

نقش‌های مهندسی میلگردها در سازه‌های بتنی (راهنمای جامع ARM)

۱. میلگردهای طولی (Longitudinal Bars) - ستون فقرات سازه

نقش اصلی: تحمل ۱۰۰٪ نیروهای کششی و فشاری اصلی (باربری محوری + خمشی). بتن فقط فشار رو خوب تحمل می‌کنه؛ کشش مال میلگرد طولیه.

محل استفاده:

• تیرها: پایین تیر (کشش)، بالا تیر (فشار)

• ستون‌ها: تمام جهات (محوری)

• دیوارهای برشی: عمودی

• فونداسیون: اصلی (شمشیری + عرضی)

سایز استاندارد: φ16-32 (A3 عمران)
نکته مهندسی: فاصله مرکز به مرکز = ۱۵-۲۵ cm. بدون میلگرد طولی = سازه کاغذی.

 

۲. خاموت (Stirrup/Tie) - نگهبان ضدبرش

۳ نقش حیاتی:

1. مقاومت برشی (Shear): ۷۰٪ نیروی برش تیر/ستون

2. ضدکمانش (Anti-Buckling): جلوگیری از خم شدن میلگرد طولی (φ16+)

3. نگهداری آرماتور: میلگردهای طولی رو در جای دقیق نگه می‌داره

محل: عرضی در تیرها و ستون‌ها (همیشه عمود بر طولی)
سایز: φ8-12 (A2/A3)
فاصله: ۱۰-۱۵ cm (نزدیک تکیه‌گاه ۵ cm)
اشتباه مرگبار: خاموت φ6 = کمانش فوری!

 

خاموت چیست؟ انواع خاموت

 

۳. سنجاقی (Tie Bar) - تقویت‌کننده خاموت

از جمله میلگردهای تقویت کننده خاموت در ساختمان، می توان به میلگرد سنجاقی اشاره کرد. در ادامه به بررسی عملکرد این مقطع فولادی می پردازیم:

نقش:

• تقویت میلگردهای طولی (افزایش مقاومت برشی ۲۰٪)

• نگهداری خاموت‌ها در جای خود (ضدلغزش)

• اتصال عرضی در ستون‌های بزرگ

محل: ستون‌ها و تیرهای سنگین (کنار خاموت)
سایز: φ10 (A3)
نکته: هر ۴ خاموت → ۱ سنجاقی

 

۴. آرماتورهای تقویتی (Extra/Development Bars)

نقش: نقاط فوق بحرانی تنش رو پوشش می‌دن:

• دهانه‌های میانی تیرها (Moment Maximum)

• محل اتصال تیر-ستون (Shear + Moment)

• افزایش ظرفیت خمشی ۳۰٪

محل: تیرهای بلند + دال‌های بزرگ
سایز: φ20-25 (A3)
قانون: هر ۱.۵ برابر دهانه → تقویتی

یکی از انواع میلگردهای تقویتی، میلگرد عصایی است. برای کسب اطلاعات کامل در مورد این نوع میلگرد، مقاله میلگرد عصایی چیست را مطالعه فرمایید.

 

۵. میلگرد خرک (Chair Rebar) - فاصله‌گذار دقیق

نقش حیاتی: حفظ فاصله ثابت ۵ cm بین دو شبکه آرماتور (بالا+پایین) → نفوذ کامل بتن.

بدون خرک: بتن بین لایه‌ها نمی‌ره → ترک + خرابی.

محل:

• دال‌های بتنی (دو لایه)

• فونداسیون‌های شمشیری (شبکه بالا/پایین)

سایز: φ6-8 هر ۱ متر
ارتفاع: ۴-۶ cm (بسته به پوشش بتن)

 

۶. بستر/رکاب (Bearer/Runner) - پایه آرماتوربندی

نقش: شبکه آرماتور رو روی سطح صاف نگه می‌داره → پوشش بتن زیرین ۵ cm تضمینی.

محل: فونداسیون‌های گسترده + کف‌سازی
سایز: φ8-10 طولی
نکته: رکاب ضعیف = آرماتور توی خاک!

 

۷. میلگردهای توزیع‌کننده (Distribution Bars)

نقش: توزیع یکنواخت بار در دال‌ها و کف‌ها.
محل: عرضی دال (عمود بر طولی)
سایز: φ10-12

 

راز ازدواج بتن و فولاد: چرا در ساختمان‌سازی از میلگرد استفاده می‌کنند؟

شاید بپرسید چرا سنگ یا چوب نه؟ چرا حتماً میلگرد فولادی؟ پاسخ در یک "ضعف مرگبار" بتن نهفته است.
بتن در برابر "فشار" (Compression) فوق‌العاده است و مثل سنگ عمل می‌کند، اما در برابر "کشش" (Tension) بسیار ضعیف و شکننده است. یک تیر بتنی بدون میلگرد، با کوچک‌ترین بار خمشی، از وسط ترک می‌خورد و فرو می‌ریزد. اینجاست که میلگرد آجدار وارد میدان می‌شود تا این ضعف را پوشش دهد.

معجزه ضریب انبساط حرارتی:
جالب‌ترین نکته مهندسی این است که ضریب انبساط حرارتی (Thermal Expansion) بتن و فولاد تقریباً یکسان است.

• ترجمه مهندسی: یعنی در چله تابستان یا یخبندان زمستان، بتن و میلگرد داخلش به یک اندازه منبسط یا منقبض می‌شوند. اگر اینطور نبود، در تغییرات دمایی، بتن از درون متلاشی می‌شد (اتفاقی که اگر مس یا آلومینیوم داخل بتن بگذارید می‌افتد).

 

تفاوت بنیادین: میلگرد ساختمانی در برابر میلگرد صنعتی

اولین قدم برای خرید هوشمندانه، درک تفاوت‌ قیمت میلگرد صنعتی و ساختمانی است. [قیمت میلگرد صنعتی] و ساختمانی ممکن است نزدیک باشد، اما کاربردشان زمین تا آسمان فرق دارد. میلگردهای صنعتی (مثل Ck45) سطحی صاف و صیقلی دارند و برای "ماشین‌کاری" طراحی شده‌اند. اما میلگرد ساختمانی دارای "آج" (Ribs) است.

نکته تجربی: آج‌های روی میلگرد تزئینی نیستند؛ آن‌ها وظیفه دارند اصطکاک لازم را ایجاد کنند تا میلگرد از دل بتن "لیز نخورد". استفاده از میلگرد ساده (بدون آج) در بتن مسلح (آرمه) یک خطای فاحش مهندسی است، مگر در موارد خاص مثل دورپیچ‌ها (خاموت) که طراح اجازه داده باشد.

 

استانداردهای حاکم بر میلگرد ایران (ISIRI 3132)

در بازار ایران، "حرف" فروشنده سند نیست؛ "پلاک" روی بندیل و "استاندارد" حک شده روی بدنه میلگرد سند است. مرجع اصلی تولید میلگرد در ایران، استاندارد ملی ISIRI 3132 است که برگرفته از استانداردهای DIN آلمان، GOST روسیه و JIS ژاپن می‌باشد.

طبق این استاندارد، میلگردها به ۴ دسته تقسیم می‌شوند که شناخت آن‌ها برای هر مهندسی واجب است:

1. رده S240 (میلگرد ساده): همان میلگرد A1 که سطحی صاف دارد.

2. رده S340 (میلگرد آجدار مارپیچ): معادل A2.

3. رده S400 (میلگرد آجدار جناغی): معادل A3 (پرمصرف‌ترین نوع).

4. رده S500 (میلگرد آجدار مرکب): معادل A4.

ما در بازرسی‌های فنی مدیران آهن اکیداً توصیه می‌کنیم که هنگام خرید، به علامت اختصاری حک شده روی میلگرد دقت کنید. مثلاً اگر روی میلگرد ESCO CU دیدید:

• ESCO: نام کارخانه (ذوب آهن اصفهان).

• C: روش تولید (مثلاً آلیاژی).

• U: نوع آج (مثلاً جناغی).
  این تنها راه اطمینان از اصالت کالاست.

بررسی گریدها و کاربردها (قانون کاربرد ممنوعه)

در بازار ایران، دانستن اینکه کدام گرید را نخرید، مهم‌تر از دانستن کاربرد آن است.

1. میلگرد A2 (آج ۳۴۰ - آج مارپیچ)

این میلگرد "نیمه‌سخت" است و آج‌های آن به صورت فنری دور میلگرد پیچیده‌اند.

• کاربرد: خاموت‌زنی (Stirrups)، مش‌بندی کف، دیوارهای برشی سبک.

•  هشدار جدی (کجا استفاده نکنیم): استفاده از میلگرد A2 به عنوان "میلگرد طولی" در ستون‌ها و تیرهای اصلی اکیداً ممنوع است (مگر با محاسبات خاص). مقاومت تسلیم آن کمتر از A3 است و سازه را سنگین و غیراقتصادی می‌کند.

2. میلگرد A3 (آج ۴۰۰ - آج جناغی)

پرکاربردترین میلگرد در ساختمان‌سازی ایران. آج‌های آن به شکل عدد "۷ و ۸" (جناغی) است. برای مشاهده [قیمت میلگرد آجدار] گرید A3 می‌توانید به صفحه محصولات ما مراجعه کنید.

• کاربرد: میلگردهای اصلی فونداسیون، ستون‌ها، تیرها و تیرچه‌های بتنی.

•  هشدار جدی (کجا استفاده نکنیم): هرگز، تاکید می‌کنیم هرگز روی میلگرد A3 عملیات "جوشکاری" انجام ندهید (مگر با الکترود و شرایط بسیار خاص). گرمای جوش، ساختار بلوری A3 را ترد کرده و باعث شکست ناگهانی می‌شود. همچنین برای خم‌کاری‌های با زاویه تند (مثل قلاب‌های خیلی بسته) مناسب نیست.

3. میلگرد A4 (آج ۵۰۰ - آج مرکب)

نسل جدید و پرقدرت میلگردها با آج‌های ترکیبی دوکی و مارپیچ.

• کاربرد: سازه‌های بلندمرتبه، برج‌ها و پروژه‌هایی که نیاز به سبک‌سازی دارند.

•  هشدار جدی (کجا استفاده نکنیم): در پروژه‌های کوچک مسکونی که طراح بر اساس A3 محاسبه کرده، استفاده خودسرانه از A4 مجاز نیست.

مقایسه مهندسی گریدهای ساختمانی (جدول رفع مسئولیت)

راهنمای سایز میلگرد: کدام نمره برای کجاست؟

هر سایز میلگرد، "ماموریت" خاص خودش را دارد:

• میلگرد ۸ و ۱۰ (باریک): عمدتاً برای "خاموت‌زنی" و به عنوان میلگرد حرارتی در سقف‌ها. قیمت این سایزها معمولاً گران‌تر از بقیه است.

• میلگرد ۱۲، ۱۴ و ۱۶ (متوسط): پرمصرف‌ترین سایزها برای ستون‌های ساختمان‌های معمولی و تیرهای اصلی. هشدار: میلگرد ۱۴ یکی از محبوب‌ترین سایزها برای "کم‌فروشی وزنی" است.

• میلگرد ۱۸ تا ۲۵ (سنگین): استخوان‌بندی برج‌ها و فونداسیون‌های سنگین. خم‌کاری این‌ها حتماً نیاز به دستگاه هیدرولیک دارد.

 

آنالیز فنی خواص مکانیکی (قانون ترجمه برای خریدار)

وقتی برگه آنالیز (Certificate) را می‌خوانید، این اعداد را چک کنید:

1. تنش تسلیم (Yield Strength)

• ترجمه مهندسی: اگر قرار است ستون ساختمان شما زیر بار خم نشود، این عدد برای A3 باید بالای ۴۰۰ مگاپاسکال باشد.

2. ازدیاد طول (Elongation)

• ترجمه مهندسی: این یعنی "نرمی". میلگردی که کش نیاید، ترد است و در برابر زلزله شدید مثل چوب خشک می‌شکند. استاندارد حداقل ۱۶٪ را برای A3 الزامی کرده است.

 

پشت پرده قیمت انواع میلگرد ساختمانی ۱۴۰۴

قیمتی که شما در لیست [قیمت انواع میلگرد] می‌بینید، تابع عوامل پنهانی است:

1. نوع فرآیند تولید (آلیاژی vs ترمکس): میلگردهای آلیاژی (خنک‌کاری آرام) گران‌تر اما باکیفیت‌ترند. میلگردهای ترمکس (خنک‌کاری سریع با آب) ارزان‌ترند. روی بدنه میلگرد به دنبال حرف T (ترمکس) یا A (آلیاژی) بگردید.

2. فاصله حمل: همیشه قیمت "پای پروژه" را مقایسه کنید. گاهی میلگرد ارزانِ دوردست، با کرایه حمل گران‌تر تمام می‌شود.

3. برند سازنده: برندهایی مثل "ذوب آهن" همیشه "پریمیوم قیمتی" دارند. برای دیوارهای باغ نیازی به این هزینه نیست، اما برای اسکلت اصلی ساختمان، ارزشش را دارد.

 

۳. هنر انبارداری: چگونه میلگرد را در کارگاه "نکشیم"؟

۳ قانون طلایی انبارداری میلگرد در کارگاه

خریدن میلگرد خوب یک طرف ماجراست، سالم نگه داشتن آن تا روز بتن‌ریزی طرف دیگر. میلگرد مثل موجود زنده است؛ اگر در شرایط بد نگهداری شود، "می‌میرد" (اکسیده می‌شود).

1. قانون ۲۰ سانتی‌متر: هرگز، هرگز و هرگز میلگرد را مستقیم روی خاک نریزید. رطوبت خاک قاتل خاموش فولاد است. همیشه از تراورس‌های چوبی یا بلوک‌های سیمانی استفاده کنید تا حداقل ۲۰ سانتی‌متر از زمین فاصله داشته باشد.

2. پوشش تنفس‌دار: اگر میلگرد قرار است بیش از ۱ ماه در هوای آزاد بماند، روی آن را با برزنت بپوشانید. اما دقت کنید که هوا باید جریان داشته باشد؛ اگر پلاستیک را کیپ کنید، عرق می‌کند و زنگ‌زدگی تسریع می‌شود.

3. تفكیک سایز: میلگردها را سایز به سایز جدا کنید. بارها دیده‌ایم که کارگران به اشتباه میلگرد ۱۴ را جای ۱۶ در آرماتوربندی استفاده کرده‌اند چون در انبار قاطی شده بودند. این اشتباه کوچک می‌تواند ستون را ضعیف کند.

 

محاسبه وزن میلگرد (ترفند جلوگیری از ضرر)

قبل از تحویل بار، وزن استاندارد را تخمین بزنید. اگر بار شما "سبک‌بار" باشد، یعنی از نظر مقاومت ضعیف‌تر است.

فرمول سریع کارگاهی:
$\text{وزن یک متر (kg)} = \frac{\text{قطر (mm)}^2}{162}$

• مثال: وزن یک متر میلگرد ۱۶:
  $(16 \times 16) / 162 \approx 1.58 \text{ kg}$

برای مشاهده جدول کامل وزن تمام سایزها و کارخانه‌ها، به صفحه [جدول وزن میلگرد] مراجعه کنید.

 

تست‌های کارگاهی: چگونه بدون آزمایشگاه، میلگرد خوب را تشخیص دهیم؟

کارآگاه کارگاه باشید: ۵ روش تشخیص کیفیت میلگرد بدون تجهیزات

بسیاری از خریداران تصور می‌کنند تنها راه تشخیص کیفیت، ارسال نمونه به آزمایشگاه مکانیک خاک است. البته که آزمایشگاه دقیق‌ترین راه است، اما قبل از تخلیه تریلی در کارگاه، شما می‌توانید با چند تست ساده، از فاجعه جلوگیری کنید. تجربه ما در پروژه‌های نظارتی نشان داده که ۸۰٪ میلگردهای بی‌کیفیت با همین تست‌های چشمی لو می‌روند.

تست ۱: بررسی سرِ شاخه‌ها (تست رنگ و برش)
به مقطع برش‌خورده (سر شاخه) نگاه کنید.

• میلگرد سالم: رنگ مقطع باید یکدست و خاکستری روشن باشد.

• میلگرد مشکل‌دار: اگر در مرکز مقطع رنگ تیره‌تر (سیاه) دیدید یا لایه‌لایه بود، یعنی میلگرد از شمش‌های ضایعاتی یا با فرآیند نورد بسیار ضعیف تولید شده است (عیب جدایش یا Segregation). چنین میلگردی در خمش می‌شکند.

تست ۲: تست خمش سرد (Cold Bend Test)
یک شاخه میلگرد را انتخاب کنید و با دستگاه خم‌کن یا آچار، آن را ۹۰ درجه خم کنید.

• نتیجه: در قسمت بیرونی خم (که تحت کشش است) نباید هیچ‌گونه ترک مویی یا شکستگی دیده شود. میلگرد A3 باید به راحتی ۹۰ درجه خم شود و میلگرد A2 تا ۱۸۰ درجه (U شکل). اگر میلگرد A3 شما هنگام خم ۹۰ درجه ترک خورد، ترد است و به درد ستون نمی‌خورد.

تست ۳: تست زنگ‌زدگی (عمیق یا سطحی؟)
زنگ‌زدگی میلگرد همیشه بد نیست! یک لایه نازک نارنجی رنگ که با دست کشیدن پاک می‌شود، برای چسبندگی بتن حتی مفید هم هست.

• خطرناک: اگر زنگ‌زدگی به حدی است که پوسته‌های فلزی از میلگرد جدا می‌شود (Pitting Corrosion) یا با برس سیمی هنوز حفرات روی سطح باقی می‌ماند، آن بار را مرجوع کنید.

تست ۴: تست ابعاد آج (با کولیس)
فاصله آج‌ها (گام آج) و ارتفاع آن‌ها باید منظم باشد. در میلگردهای تقلبی، معمولاً ارتفاع آج‌ها در طول شاخه کم و زیاد می‌شود (چون غلتک نورد فرسوده بوده). آج کم‌ارتفاع یعنی درگیری ضعیف با بتن و لغزش میلگرد در زلزله.

نبرد غول‌های فولادی: کدام برند میلگرد برای شما بهتر است؟

کالبدشکافی ۵ برند برتر بازار میلگرد ایران (بی‌تعارف)

انتخاب برند فقط بحث قیمت نیست؛ بحث "کاربرد" است. هر کارخانه فرمولاسیون و تکنولوژی خاص خود را دارد. در اینجا تجربه خریداران و مهندسان را از ۵ برند اصلی بازگو می‌کنیم:

۱. ذوب آهن اصفهان (ESCO): پادشاه کیفیت و قیمت

• مزیت: تنها تولیدکننده‌ای که استاندارد آن فراتر از ملی است. میلگردهای ذوب آهن معمولاً "سنگین‌بار" هستند (وزن دقیق طبق جدول اشتال).

• برای کجا بخریم؟ پروژه‌های حساس، برج‌های بلند، بیمارستان‌ها.

• عیب: گران‌ترین قیمت بازار را دارد و گاهی در سایزهای ریز کمبود موجودی دارد.

۲. فولاد خراسان (نیشابور): محبوب شرق کشور

• مزیت: کیفیت بسیار نزدیک به ذوب آهن اما با قیمتی رقابتی‌تر. رنگ میلگرد نیشابور معمولاً تیره‌تر است و چقرمگی (Toughness) عالی دارد.

• برای کجا بخریم؟ پروژه‌های شرق و شمال شرق ایران (به دلیل کرایه حمل مناسب).

۳. فولاد میانه (آذربایجان): ترد اما مستحکم

• مزیت: استحکام کششی فوق‌العاده بالا.

• عیب: گزارش‌های زیادی از "ترد بودن" میلگرد میانه وجود دارد. هنگام خم‌کاری و برشکاری باید با احتیاط بیشتری با آن رفتار کرد. جوشکاری روی آن ریسک بالایی دارد.

• برای کجا بخریم؟ فونداسیون‌های خیلی قوی که نیاز به خم‌کاری پیچیده ندارند.

۴. کویر کاشان: تنوع بی‌نظیر

• مزیت: کامل‌ترین سبد سایز (حتی سایز ۴۰). تکنولوژی تولید آن‌ها اجازه جوشکاری پذیری بهتری نسبت به رقبا می‌دهد (قابلیت جوشکاری فورجینگ بالا).

• برای کجا بخریم؟ سازه‌های صنعتی خاص که نیاز به سایزهای عجیب یا جوشکاری دارند.

۵. راد همدان: سبک اما استاندارد

• مزیت: شاهکار مهندسی در کاهش وزن. میلگرد راد همدان سبک‌ترین میلگرد استاندارد بازار است. یعنی شما پول کمتری می‌دهید اما طول بیشتری (تعداد شاخه بیشتر) می‌گیرید و استاندارد را هم پاس می‌کند.

• برای کجا بخریم؟ انبوه‌سازانی که می‌خواهند هزینه تمام‌شده اسکلت را کاهش دهند.

 

نتیجه‌گیری و مشاوره نهایی

خرید میلگرد ساختمانی، خرید یک کالای مصرفی نیست؛ خرید "امنیت جانی" است. تفاوت قیمت بین بار استاندارد و متفرقه شاید کم باشد، اما ریسک آن قابل جبران نیست.

در مدیران آهن، ما متعهدیم که نه تنها کالا، بلکه "آگاهی فنی" را به شما بفروشیم. پیشنهاد می‌کنیم لیستوفر پروژه خود را برای ما ارسال کنید تا تیم فنی ما، بهینه‌ترین برند و سایز را پیشنهاد دهد.

آیا در انتخاب برند یا سایز تردید دارید؟
همین حالا با کارشناسان ما تماس بگیرید یا موجودی دقیق انبار را در وبسایت بررسی کنید. کیفیت متریال، ضمانت دوام سازه شماست.

 

تماس جهت مشاوره و خرید میلگرد