استانداردهای تیرآهن هاش؛ راهنمای انتخاب بهترین گرید برای پروژه شما

تیرآهن هاش که معمولاً با عناوینی مثل IPB یا HEB شناخته می‌شود، از پروفیل‌های پرکاربرد در سازه‌های فولادی به شمار می‌رود. در ایران این پروفیل‌ها هم به‌ صورت داخلی تولید می‌شوند و هم وارداتی عرضه می‌گردند؛ برای تضمین سازگاری با محاسبات سازه‌ای، ایمنی و کیفیت، رعایت استانداردهای بین‌المللی و ملی الزامی است. در این مقاله به‌ صورت متمرکز استانداردهای مهم (DIN 1025 ،Euronorm 53-62 ،EN 10034 ،EN 10163-3 ،STN/ČSN و استانداردهای ملی ایران) و نحوه انطباق گریدهای ST37 ،ST44 و ST52 با این استانداردها و بازار ایران را بررسی می‌کنیم. با ما همراه باشید.

مقدمه ای بر معرفی استانداردهای تیرآهن هاش

تیرآهن هاش (H-Beam یا IPB) یکی از مهم‌ترین مقاطع فولادی در ساخت‌وساز و صنایع سنگین است و نقش حیاتی در تحمل بارهای خمشی و فشاری دارد. انتخاب صحیح این مقطع تنها به ابعاد و وزن آن محدود نمی‌شود، بلکه رعایت استانداردهای بین‌المللی و ملی نیز برای اطمینان از ایمنی سازه و عملکرد مطلوب ضروری است. استانداردهایی مانند DIN 1025 ،Euronorm 53-62، EN 10034 ،EN 10163-3 و STN/ČSN 42 5550 ابعاد، تلرانس‌های تولید، کیفیت سطح و شرایط تحویل تیرآهن هاش را مشخص می‌کنند و طراحان و خریداران را قادر می‌سازند محصولی باکیفیت و سازگار با نیاز پروژه انتخاب کنند. در ادامه این مقاله به معرفی این استانداردها و ارتباط آن‌ها با گریدهای رایج فولادی مانند ST37،ST44 و ST52 می‌پردازیم. پیش از معرفی استانداردهای هاش بهتر است با این مقطع فولادی از طریق مقاله زیر آشنا شوید.

تیرآهن هاش چیست؟

گریدهای ST37 ،ST44 و ST52؛ هر گرید مناسب چه کاربردی است؟

• ST37: فولاد ساختمانی با مقاومت تسلیم نسبتاً پایین‌تر، مناسب سازه‌های سبک تا متوسط؛ تقریباً متناظر با S235 (EN) در بسیاری از منابع مرجع.
• ST44: گرید میانی بین ST37 و ST52؛ برای سازه‌هایی که نیاز به مقاومت نسبتاً بالاتری دارند.
• ST52: فولاد با مقاومت تسلیم بالا، مناسب سازه‌های سنگین، پل‌ها و مواردی که ایمنی و باربری اهمیت دارد (معادل تقریبی S355 در برخی سیستم‌ها).

این گریدها باید علاوه بر مشخصات مکانیکی، از نظر ترکیب شیمیایی، تغییرشکل‌پذیری و خواص جوش‌پذیری نیز بررسی شوند و معمولاً در اسناد خرید/تحویل باید نشان داده شوند.

استانداردهای کلیدی برای تیرآهن هاش و معنی هر کدام

1) DIN 1025 (و Euronorm 53-62 — جدول‌های HEB / IPB): مرجع ابعادی و پارامترهای مقطع (ارتفاع، پهنای بال، جرم خطی، ممان اینرسی و غیره) برای سری HEB/IPB است. تولیدکنندگان و مهندسان از این جدول‌ها برای انتخاب پروفیل مطابق طراحی استفاده می‌کنند.

توضیح تکمیلی تخصصی:

الف) DIN 1025 – استاندارد آلمانی مقاطع H (هاش)

DIN 1025 استاندارد آلمانی برای تعریف و مشخصات مقاطع H (که در ایران به تیرآهن هاش معروف‌اند) است. این استاندارد در چند بخش (Part) منتشر شده و هر بخش به نوع خاصی از مقاطع H می‌پردازد:

• DIN 1025-1: مشخصات کلی و تعاریف.
• DIN 1025-2: مشخصات سری IPB (که معادل سری HEB در سیستم اروپایی است).
• DIN 1025-3: مشخصات سری IPBl (HEA – بال سبک‌تر).
• DIN 1025-4: مشخصات سری IPBv (HEM – بال سنگین‌تر).
• DIN 1025-5: سری‌های خاص دیگر.

این استاندارد تمام مشخصات ابعاد، جرم واحد طول، ممان اینرسی، مدول مقطع، سطح مقطع و شعاع گوشه‌ها را برای هر سایز مقطع H ارائه می‌کند.

به عنوان نمونه برای HEB 200 اطلاعاتی مثل:

• ارتفاع: 200 mm
• پهنای بال: 200 mm
• ضخامت جان: 9 mm
• ضخامت بال: 15 mm
• جرم خطی: ~61.3 kg/m

ممان اینرسی و مدول مقطع حول محورهای اصلی ارائه می‌شود تا طراح بتواند محاسبات مقاومت خمشی، برشی و پایداری سازه را انجام دهد.

ب) Euronorm 53-62 – معادل اروپایی قدیمی

پیش از استانداردهای EN، کشورهای اروپایی از Euronorm 53-62 برای مشخصات مقاطع IPB/HEB استفاده می‌کردند. این استاندارد عملاً همان داده‌های ابعادی و خواص مقطع را داشت ولی بعدها با DIN و EN یکپارچه شد.

این استانداردها مرجع طراح سازه هستند؛ نقشه‌ها معمولاً بر اساس جدول‌های DIN 1025 تهیه می‌شوند. هنگام خرید تیرآهن هاش، اگر فروشنده بگوید «مطابق DIN 1025-2»، یعنی ابعاد دقیقاً همان چیزی است که در طراحی مورد انتظار است. این استاندارد فقط ابعاد و مشخصات مقطع را مشخص می‌کند، نه ترکیب شیمیایی یا مقاومت فولاد؛ برای تعیین گرید باید از استانداردهای فولادی مثل EN 10025 یا ISIRI استفاده شود.

2) EN 10034: تلرانس‌های شکل و ابعاد مقاطع I و H را تعریف می‌کند؛ یعنی چقدر ابعاد واقعی می‌تواند از مقدار نامی فاصله داشته باشد (برای محاسبات اتصالات و کنار هم قرارگیری مقاطع اهمیت دارد).

3) EN 10163-3: شرایط سطح (surface condition) و کلاس‌های کیفیت سطح برای مقاطع گرم نورد شده را مشخص می‌کند؛ این استاندارد تعیین می‌کند چه نوع نقص سطحی قابل قبول است و چه تعمیراتی مجاز است. در پروژه‌هایی که جوشکاری، رنگ‌آمیزی یا اجرای نمای سازه اهمیت دارد، این استاندارد حیاتی است.

4) STN 42 5550 / ČSN 42 5550 و TDP: STN 42 0135: استانداردهای ملی/منطقه‌ای که معادل‌های اروپایی برای HEB/IPB را پوشش می‌دهند و اغلب در منابع مرجع ابعادی و مشخصات تحویل ذکر می‌شوند. در برخی فهرست‌ها این استانداردها همراه DIN/EN برای شناسایی دقیق پروفیل‌ها آورده شده است.

توضیح تکمیلی تخصصی:

الف) STN 42 5550 / ČSN 42 5550

STN مخفف Slovenská technická norma (استاندارد فنی اسلواکی) و ČSN مخفف Česká státní norma (استاندارد ملی جمهوری چک) است. شماره 42 5550 در هر دو کشور به استانداردی اشاره دارد که ابعاد، جرم واحد طول، خواص مقطع و الزامات تولید مقاطع فولادی I و H از جمله تیرآهن‌های هاش (HEB / IPB) را تعریف می‌کند. این استانداردها از نظر ابعادی و تلرانس‌ها کاملاً با DIN 1025 و Euronorm 53-62 هماهنگ هستند، بنابراین استفاده از آنها در پروژه‌ها باعث سازگاری بین‌المللی می‌شود.

برای هر سایز تیرآهن، جدول‌های این استاندارد شامل:

• ارتفاع مقطع (h)
• پهنای بال (b)
• ضخامت جان (tw)
• ضخامت بال (tf)
• جرم خطی (kg/m)
• ممان اینرسی و مدول مقطع

هستند. این داده‌ها برای طراحی و تحلیل سازه‌ای بسیار مهم هستند.

ب) TDP: STN 42 0135

TDP در اینجا به Technické Dodacie Podmienky (شرایط فنی تحویل) اشاره دارد. شماره 42 0135 استانداردی است که الزامات کیفی، روش‌های بازرسی، مستندسازی، بسته‌بندی و شرایط تحویل مقاطع فولادی را در اسلواکی مشخص می‌کند.

این استاندارد در کنار STN 42 5550 استفاده می‌شود تا:

• کیفیت سطح محصول
• حد مجاز نقص‌ها
• نحوه انجام آزمون‌های کشش، آنالیز شیمیایی و بازرسی ابعادی
• نحوه علامت‌گذاری و ارائه گواهی کیفیت

را مشخص کند.

ترکیب این سه استاندارد به تولیدکننده و خریدار کمک می‌کند که هم از مطابقت ابعاد و خواص مقطع تیرآهن هاش با استانداردهای اروپایی مطمئن شوند (STN/ČSN 42 5550) و هم از شرایط تحویل، کیفیت سطح و مستندسازی صحیح (TDP: STN 42 0135) اطمینان پیدا کنند. این استانداردها به‌خصوص در واردات یا پروژه‌هایی که از منابع اروپای شرقی تأمین می‌شوند، اهمیت دارند چون باعث می‌شوند محصول با EN 10034 و DIN 1025 قابل تطبیق باشد.

5) استانداردهای ملی ایران (ISIRI): سازمان ملی استاندارد ایران استانداردهای خاصی برای تیرآهن‌ها و پروفیل‌ها دارد (مثلاً استانداردهای مربوط به تیرآهن گرم نورد شده، روش‌های آزمون و تلرانس‌ها). هنگام خرید داخلی یا ارزیابی تولید داخل، وجود مطابقت با ISIRI ضروری است.

یکپارچگی استانداردها در تولید و عرضه

برای تضمین کیفیت محصول نهایی تیرآهن هاش با گرید ST37/ST44/ST52، تولیدکننده باید:

• انتخاب فولاد مناسب: فولاد باید خواص مکانیکی و ترکیب شیمیایی مورد نیاز گرید را داشته باشد، مطابق استاندارد ملی یا EN / DIN.
• فرآیند نورد گرم (Hot rolling) مطابق با DIN 1025 یا استاندارد مربوطه: ابعاد اولیه، شکل مقطع، ضخامت وال و بال به دقت تولید شوند.
• کنترل تلرانس‌ها: از EN 10034 برای تلرانس ابعاد و شکل استفاده شود، برای تأیید اینکه محصول انحرافات غیر قابل قبول ندارد.
• کنترل کیفیت سطحی: بر اساس EN 10163-3 کلاس و زیرشاخه سطح انتخاب شود؛ نقص‌ها، تعمیرات و شرایط سطحی بررسی شود.
• با مستندسازی مطمئن تحویل داده شود: استانداردهای ملی مانند STN 42 5550 / ČSN 42 5550 / TDP: STN 42 0135 شامل الزاماتی برای بسته‌بندی، علامت‌گذاری محصول، گواهی‌ها، آزمایش‌های آنها هستند. مشتری باید بتواند مشخصات فنی، گواهی کیفیت، نتایج آزمون‌ها را بپرسد.

انطباق گرید (ST37/ST44/ST52) با استانداردها در عمل تولید

• ابعاد و شکل: تولیدکننده باید مطابق DIN 1025 و EN 10034 ابعاد و تلرانس‌ها را رعایت کند تا مقطع در اتصالات و سازه عملکرد مورد انتظار را داشته باشد.
• کیفیت سطحی: مطابق EN 10163-3 تعیین می‌شود که آیا محصول برای رنگ‌آمیزی ساختار سازه‌ای یا عملیات کششی/جوش مناسب است یا خیر.
• خواص مکانیکی و شیمیایی: گریدهایی مانند ST52 باید توسط تولیدکننده از طریق گواهی شیمیایی (test certificate / mill test certificate) اثبات شوند؛ معمولاً استانداردهای فولادی مانند EN 10025 یا معادل‌های ملی، مقادیر حداقل تسلیم و کشش را تعیین می‌کنند. در ایران خریدار باید درخواست گواهی کیفیت (MTC) و نتایج آزمون‌های کشش/تعیین ترکیب شیمیایی کند.

وضعیت تولید و عرضه در ایران؛ تولیدکنندگان، واردات و قیمت

در این بخش قصد داریم به طور اجمالی به معرفی تولیدکنندگان، قیمت 

تولیدکنندگان بزرگ ایران: شرکت‌هایی مانند فولاد مبارکه اصفهان (Mobarakeh) و شرکت فولاد خوزستان (KSC) از تولیدکنندگان اصلی زنجیره فولاد در ایران هستند که محصولات پایه (بیلت، بلوم، ورق) و نیز بخش قابل‌توجهی از مقاطع و پروفیل‌ها را تأمین می‌کنند. حضور این بازیگران در بازار داخلی باعث شده تیرآهن هاش به‌ صورت تولید داخل و نیز برحسب سفارشات خاص تولید شود.

قیمت و رینگ بازار ایران: قیمت تیرآهن (و به‌ طور کلی مقاطع) نوسان شدیدی دارد و به عواملی مثل قیمت بیلت، نرخ ارز، تعرفه‌ها و تقاضای داخلی/صادراتی وابسته است. نمونه قیمت‌های کارخانه/صادراتی قابل مشاهده در بازار صادراتی ایران حوالی (نمونه‌قیمت‌های آگهی‌شده) نشان می‌دهد که محدوده‌ی قیمتی بسته به سایز و گرید تغییر می‌کند؛ بنابراین همیشه قبل از سفارش، استعلام رسمی قیمت EXW/FOB دریافت کنید و گواهی کیفیت بخواهید. (نمونه آگهی‌های قیمتی و لیست‌های صادراتی مرجع بازار را بررسی کنید).

روش‌های آزمون و بازرسی متداول در ایران

لازم است در بررسی تیرآهن هاش، مستندات زیر را در نظر داشته باشید:

• گواهی کارخانه (Mill Test Certificate - MTC): ضروری است. نشان می‌دهد ترکیب شیمیایی و خواص مکانیکی مطابق گرید مورد توافق است.
• آزمون کشش و تعیین مقاومت تسلیم/نهایی: برای تایید ST37/ST44/ST52.
• آزمون ابعادی و تلرانس (براساس EN 10034 / DIN 1025): اندازه‌گیری ارتفاع، ضخامت بال و وال، تختی بال‌ها و کنترل تلرانس‌ها.
• بازرسی سطحی مطابق EN 10163-3: تعیین کلاس سطح و ارزیابی نقص‌ها؛ اگر نیاز به رنگ‌آمیزی یا پوشش دارید، شرایط سطح باید طبق کلاس توافقی باشد.
• گزارش‌های سازه‌ای و علامت‌گذاری ISIRI: تولیدات داخلی معمولاً برچسب/گواهی‌های مورد قبول سازمان استاندارد ایران را همراه دارند؛ برای پروژه‌های دولتی این مستندات معمولاً اجباری است.

نکات عملی برای مهندسان و خریداران در ایران

• در نقشه‌ها و مشخصات فنی حتماً بنویسید: «محصول مطابق DIN 1025 (HEB/IPB)، تلرانس EN 10034، سطح مطابق EN 10163-3 و گرید فولاد ST37/ST44/ST52 با ارائه MTC و نتایج آزمون» که این کار ریسک اختلاف‌برداری را کاهش می‌دهد.
• اگر محصول داخلی می‌گیرید: درخواست انطباق با ISIRI و MTC کنید. برای پروژه‌های حساس، نمونه‌برداری و تست در آزمایشگاه معتبر داخل کشور را در قرارداد قید کنید.
• اگر واردات یا تأمین صادراتی دارید: حتماً تلرانس‌ها (EN 10034) و کلاس سطح (EN 10163-3) را منطبق کنید و جزئیات تعمیرات مجاز سطح را مشخص کنید تا در گمرک یا نصب با اختلاف مواجه نشوید.

نتیجه‌گیری و جمع بندی

تیرآهن هاش (IPB/HEB) در گریدهای ST37،ST44 و ST52، تنها زمانی برای سازه قابل اتکا خواهد بود که هم ابعاد و تلرانس (DIN 1025 / EN 10034)، هم کیفیت سطح (EN 10163-3) و هم خواص مکانیکی/شیمیایی (ثبت‌شده در MTC و انطباق با استانداردهای فولادی/ملی) تضمین شده باشند. در ایران، علاوه بر استانداردهای مذکور، چک انطباق با استانداردهای ملی ISIRI و مستندسازی دقیق در قرارداد، مهم و عملیاتی است.

اکنون که با استانداردهای تیرآهن هاش (IPB / HEB)، گریدهای ST37،ST44 و ST52 و اهمیت انتخاب محصول مطابق DIN 1025 ،EN 10034  و EN 10163-3 آشنا شدید، وقت آن است که برای انتخاب و خرید این مقاطع فولادی، اقدام کنید. توجه کنید که در خرید آهن آلات، انتخاب تأمین‌کننده معتبر به اندازه انتخاب گرید فولاد اهمیت دارد.

شرکت مدیران آهن زاینده رود با ارائه تیرآهن‌های هاش استاندارد از برندهای معتبر داخلی و وارداتی، همراه با گواهی کیفیت (MTC)، کنترل تلرانس ابعادی و قیمت رقابتی روز بازار، خیال شما را از بابت کیفیت و تحویل به‌ موقع راحت می‌کند. همین حالا با کارشناسان مدیران آهن تماس بگیرید تا علاوه بر دریافت مشاوره فنی رایگان، استعلام قیمت بروز و پیشنهاد خرید متناسب با پروژه شما را دریافت کنید. کارشناسان ما از طریق شماره تلفن ۰۳۱۳۴۱۵۵ همواره آماده پاسخگویی به شما مشتریان گرامی هستند.

تماس با مدیران آهن